SPRAWOZDANIE Z  DZIAŁALNOŚCI RADY UPOWSZECHNIANIA NAUKI PAN w 2020 r.

prof. dr hab. Paweł Golik, przewodniczący

Mimo ograniczeń związanych z pandemią koronawirusa, Rada Upowszechniania Nauki PAN w 2020 r.  i jej członkowie byli współorganizatorami, organizatorami lub aktywnymi uczestnikami wielu przedsięwzięć, organizowanych najczęściej w trybie on-line, mających a celu popularyzację nauki.

Jedynym z nielicznych wydarzeń, które udało się zorganizować w tradycyjnej stacjonarnej formie  były - od wielu lat organizowane przy współudziale i pod patronatem RUN PAN - XVIII Letnie Spotkania z Nauką zorganizowane w Czarlinie – Skoczkowie nad jeziorem Wdzydze. 

Odbyły się one się w lipcu i w sierpniu w Ośrodku Pracy Twórczej Instytutu Budownictwa Wodnego PAN na Kaszubach we Wdzydzkim Parku Krajobrazowym dzięki wysiłkowi i zaangażowaniu prof. Ewy Kulczykowskiej. Wykład inauguracyjny w trybie zdalnym wygłosiła prof. M. Fikus. „Spotkania” były współorganizowane przez Instytut Budownictwa Wodnego PAN (IBW PAN) w Gdańsku, Instytut Oceanologii PAN (IO PAN) w Sopocie, Radę Upowszechniania Nauki PAN oraz Uniwersytet Gdański reprezentowany przez Wydział Historyczny UG. W ramach „Spotkań”, pomiędzy 4 lipca a 22 sierpnia w każdą sobotę w godzinach wieczornych, odbywały się na terenie Ośrodka na leśnej polanie nad jeziorem imprezy składające się z bogato ilustrowanego wykładu popularnonaukowego, dyskusji oraz spotkania z wykładowcą. Spotkania miały również charakter kawiarenki naukowej, zatem przed wykładem dla gości przygotowano bezpłatny poczęstunek w postaci kawy i herbaty oraz ciastek.

Tegoroczne Spotkania, z uwagi na pandemię COVID-19, odbywały zgodnie z obowiązującym reżimem sanitarnym.

W bieżącym roku w ramach „Spotkań” wygłoszono 8 wykładów. Zróżnicowana tematyka oraz duże zaangażowanie wykładowców w przygotowanie i poprowadzenie wykładu zaowocowało, zdaniem organizatorów i uczestników, wysokim poziomem imprezy.

Wszystkie wykłady wygłoszono zgodnie z programem, przy dobrej pogodzie, w plenerze na leśnej polanie. W „Spotkaniach” uczestniczyli mieszkańcy województwa pomorskiego, zwłaszcza z gminy i miasta Kościerzyna, uczniowie szkół podstawowych i ponadpodstawowych, studenci, nauczyciele oraz wczasowicze z różnych rejonów Polski wypoczywający w okolicznych ośrodkach wypoczynkowych i domkach letniskowych na Kaszubach. Na wykłady dojeżdżali również mieszkańcy z odległego o ok. 100 km Trójmiasta. Czas trwania pojedynczej imprezy wynosił około 3 godzin. Frekwencja na tegorocznych Spotkaniach z Nauką” była dobra – pomimo obaw związanych z pandemią COVID-19 - w wykładach uczestniczyło przeciętnie około 40÷60 słuchaczy.

Aktywność członków Rady upowszechniająca naukę skupiła się na formach dostępnych w czasie pandemii.  skupiła się na możliwych. Wykłady i prelekcje, najczęściej w trybie zdalnym wygłaszali: 

Prof. M. Fikus:

• Konferencja „Sołtyski Mazowsza” – „Kobieta z p. widzenia genetyki
• „Wirusy” na spotkaniu Nauka w Lesie, Kaszuby,
• „Polska biologia molekularna, 1950-2020”, dla portalu Naukovo-pl
• „Wirusy” dla portalu Wszechnica .org

Prof. P. Golik:

1. Noc Biologów „Historia zapisana w genach”
2. Teatr Naukowy (we współpracy z BioCEN)
3. „Wirusy – samolubne geny” – wykład otwarty dla MiM UW
4. „Biologia syntetyczna” – Krajowy Fundusz na Rzecz Dzieci
5. „Redagowanie genomu” – wykład dla nauczycieli

Dr hab.  A.   Ziembińska-Buczyńska:

• Wykład na Śląskim Festiwalu Nauki 2020 „Makromożliwości mikroorganizmów” (25.01.2020)
• Wykład w ramach projektu „Myśl jak naukowiec” Fundacji Optimum Pareto (projekt SON), Mikrokosmos możliwości (26.02.2020)
• Wykład na konferencji Genus Loci Salon Nauki, Kultury i Sztuki, Szklarska Poręba, „Mikrokosmos makromożliwości” (27.09.2020)

Prof.  P. Rowiński:

• Wykład inauguracyjny w SGGW „Hydrodynamika środowiskowa jako fundament Bliskich naturze rozwiązań we współczesnej gospodarce wodnej”, 30.09.2020
• Wykład inauguracyjny I Liceum Ogólnokształcące, Suwałki 01.09.2020 r.: Nauka wobec wyzwań XXI w.- zmiany klimatu i kłopoty z wodą
• Suwalski Ośrodek doskonalenia nauczycieli – szkolenie dla nauczycieli przedmiotów ścisłych i przyrodniczych:

1. Czytanie wody – wprowadzenie do hydrodynamiki środowiskowej, nowej dyscypliny naukowej
2. Czy uczeń może pomóc w badaniach naukowych? O projektach edukacyjnych realizowanych przez geofizyków w Polskiej Akademii Nauk

• Grochowski Uniwersytet Trzeciego Wieku: Zmiany klimatu i gospodarka wodna. Co wiemy? Dokąd zmierzamy? 23.01.2020
• V Sejmik Senioralny Województwa Mazowieckiego, wykład Półtora stopnia. Nauka w walce o klimat, 16.11.2020

Dr hab. R. Mysłajek:

• Uniwersytet Otwarty UW (Wilki w ludzkim świecie – jak duże drapieżniki radzą sobie w sąsiedztwie człowieka?),
• Noc Biologów (Powrót wilka),
• Seminarium dla pracowników Roztoczańskiego Parku Narodowego (Występowanie i ekologia rysia na Roztoczu i w Puszczy Solskiej),
• Seminarium dla pracowników Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Toruniu (Ekologia i problemy ochrony wilka w lasach RDLP w Toruniu),

Prof. E. Bartnik:

10 stycznia - Noc biologów „Człowiek modyfikowany genetycznie” ,

28 stycznia -  Wykład w Czackim „Człowiek modyfikowany”,

28 lutego- Dzień chorób rzadkich Wykład „Choroby mitochondrialne jako choroby rzadkie”;

10 listopada – Wykład Władysław IV  „Człowiek modyfikowany”

28 Listopada –Forum młodych odkrywców „Nauka w mediach – błogosławieństwo czy przekleństwo”.

Dr P. Łopatniuk

1. Prelekcja w Centrum Nauki EXPERYMENT w Gdyni: „Publiczne lekcje anatomii według Fryderyka Ruyscha” (18.10.2020),
2. Prelekcja "Nowotwory jąder okiem patomorfolożki" w ramach organizowanych przez IFMSA-Poland listopadowych wydarzeń promujących świadomość nowotworów męskich narządów płciowych (26.11.2020),

Dr hab. W. Dragan

• Mikroblog naukowy na FB dotyczący problematyki pogranicza psychologii, genetyki i neuronauki;
• Wystąpienie w ramach Kawiarni Naukowej Festiwalu Nauki; warsztat dla BioCentrum;

Dr hab. Beata Hasiów-Jaroszewska zorganizowała w Instytucie Ochrony Roślin PIB w Poznaniu sesję naukową Forum Młodych Naukowców i warsztaty ,,Jak wykryć wirusa? –nowoczesne techniki w diagnostyce wirusów roślin”.

Kolejną bardzo często wykorzystywana przez członków RUN PAN formą popularyzacji nauki i upowszechniania wyników badań były wywiady prasowe i radiowe (prof. M. Fikus, prof. P. Rowiński, prof. E. Bartnik, dra hab. W. Dragan, dr P. Łopatniuk). Kolejnymi inicjatywami organizowanymi pod auspicjami RUN PAN są co miesięczne Kawiarnie Naukowe Festiwalu Nauki (prof. M. Fikus), Latające Kawiarenki Naukowe dla uchodźców (dr P. Dołowy), laboratoria i warsztaty on-line. Członkowie RUN PAN (prof. P. Golik, dr P. Dołowy) są także współorganizatorami Teatru Naukowego im. Macieja Gellera.

Książki popularyzujące osiągnięcia naukowe wydali m.in. dr T. Sulej („Gdy na Ziemi żyły dinozaury”), prof. E. Bartnik („Co się kryje w naszych genach”),  dr P. Łopatniuk („Na własnej skórze. Mała książka o wielkim narządzie” ).

W licznych wydarzeniach związanych z popularyzacją nauki brał aktywny udział, nie tylko z dziennikarskiego obowiązku red. K. Michalski. Były to m.in.:

• Konferencja z okazji otwarcia Centrum Edukacyjnego i Muzeum Transatlantyckiej Stacji Nadawczej ((25.01. – Stare Babice),
• Konferencja otwierająca działalność Centrum Onkologii Precyzyjnej (12.02.),
• Belwederska debata historyków – Wyprawa kijowska – geneza i przebieg (20.02.).

Prof. M. Fikus i K. Michalski byli także jurorami w konkursie Popularyzator Nauki Roku 2020 (org. PAP i MNiSzW).

W 2020 r. odbyły się w trybie zdalnym, dwa posiedzenie plenarne Rady Upowszechniania Nauki PAN (19 czerwca i 14 grudnia) oraz jedno posiedzenie Prezydium RUN PAN (10. 06). W trakcie tych spotkań członkowie RUN PAN dyskutowali m.in. nad  wypracowaniem nowych form aktywności Rady Upowszechniania Nauki PAN, nie tylko w związku z obecną sytuacją epidemiologiczną, która uniemożliwia lub bardzo utrudnia organizowanie tradycyjnych działań mających na celu upowszechnianie nauki. Zwracano uwagę na potrzebę  współpracy RUN PAN z innymi komitetami PAN, z jednostkami naukowymi, Radą Główną Nauki i Szkolnictwa Wyższego, z Konferencją Rektorów Akademickich Szkół Polskich, z NAWĄ. Uznano za celowe spotkanie z kierownictwem MNiSW, aby porozmawiać o konieczności zwiększenia środków finansowych na działalność upowszechniającą naukę w uczelniach i jednostkach naukowych oraz o celowości wprowadzenia do kryteriów oceny jednostek naukowych  dodatkowych punktów  dla pracowników naukowych i akademickich – popularyzatorów nauki.

W lipcu 2020 r. odbyło się spotkanie, w trybie zdalnym przedstawicieli Prezydium RUN PAN: prof. Pawła Golika, prof. Aleksandry Ziembińskiej-Buczyńskiej, prof. Magdaleny Fikus i Mieczysława Grabianowskiego  z prof. Iwoną Hofmann, przewodniczącą Rady Towarzystw Naukowych PAN. W trakcie spotkania ustalono, że oba komitety będą podejmowały działania w celu zwiększenia znaczenia działalności upowszechniającej naukę w działalności naukowców i jednostek naukowych. Ustalono, że zostanie zostanie opracowana Karta Popularyzatora Nauki. Projekt karty został zaakceptowany przez członków RUN PAN na posiedzeniu w dniu 14 grudnia 2020 r.

Z inicjatywy prof. A. Ziembińskiej-Buczyńskiej opracowano także Regulamin przyznawania patronatu honorowego przez RUN PAN. Regulamin oraz odpowiedni kwestionariusz znajdują się na stronie RUN PAN.